ทับทิม หรือ มณี ,รัตนราช,ปัทมราช (อังกฤษ: Ruby) เป็นรัตนชาติชนิดหนึ่ง จัดอยู่ในตระกูลคอรันดัม(Corundum)เช่นเดียวกับบุษราคัม ไพลิน เขียวส่องและ Fancy shappire มีความแข็งรองจากเพชร เป็นที่นิยมนำมาทำเป็นเครื่องประดับมาก เพราะมีสีสวยและมีความแข็งแกร่งเปล่งประกายจับตา
เป็นที่นิยมมากกว่าอัญมณีสีแดงชนิดอื่นๆ มนุษย์รู้จักทับทิมมานาน
กษัตริย์มักนำมาประดับมงกุฏและสวมใส่ออกขณะรบ เป็นที่แพร่หลายมากๆในชมพูทวีป
ทับทิมในภาษาสันสกฤตโบราณคือ "ratanraj" หมายถึงเจ้าแห่งอัญมณีทั้งปวง
จนทับทิมถูกขนานนามว่าอัญมณีแห่งราชา
ในประเทศไทยนั้นถือว่าทับทิมเป็นอัญมณีหนึ่งในนพรัตน์
โดยธรรมชาตินั้นทับทิมมักมีเนื้อขุ่น
ตำหนิมากบางชิ้นทึบแสงดูไม่สวยงามดังนั้นทับทิมในท้องตลาดส่วนใหญ่ผ่านการเพิ่มคุณภาพด้วยความร้อนมาแทบทั้งสิ้น
สีที่นับว่าหายากและราคาแพงมหาศาลคือ สีแดงสดแบบเลือดนกพิราบเนื้อใสสะอาดสมบูรณ์แบบทั้งสัดส่วนและประกายขนาด
3-4กะรัตอาจจะมีราคาสูงกว่า 7 หลัก
ถ้าสูงกะรัตกว่านี้จะหายากมากๆราคาอาจถึง 8หลักเลยทีเดียว
สีแดงอมชมพูก็เป็นที่นิยมอย่างมากส่วนใหญ่มาจากพม่า มีราคาสูงมาก
นอกจากนั้นทับทิมยังมีการเกิดปรากฏการณ์สตาร์ มีลักษณะสาแหรกเนดาว 6 แฉกอยู่กลางพลอย ชนิดนี้ก็มีราคาสูงจะเจียระไนทรงหลังเต่า
หลังเบี้ยแต่ควรระวังของปลอม ปัจจุบันมีการทำ "ดาวปลอม"ด้วยการดิฟิวชั่น
ข้อสังเกตคือของธรรมชาติจะไม่มีเส้นแฉกดาวคมชัดและเห็นยาวไม่จนถึงก้น
ลักษณะขาดาวอาจเลือนๆและดูเหมือนอยู่ลึกลงไปในพลอย
ก้นพลอยอาจไม่มีการเจียระไนแต่โกลนไว้เฉยๆก็ได้ ทับทิมที่มีความงาม
ประกายดีและสะอาดจะถูกเจีนระไนแบบเหลี่ยมประกาย
ส่วนที่มีตำหนิมักเจียระไนแบบหลังเต่าหรือหลังเบี้ย
ทับทิมดิบ
ทับทิมที่ผ่านการเผาแล้ว
ทับทิมที่ผ่านการเจียแล้ว
ทับทิมกิ๋นบ่เซี้ยง
เป็นทับทิมที่มีลักษณะเหมือนมีสีขาวปนพาดผ่าน
แทรกอยู่กับทับทิมสีแดง
ชาวเหนือถือเป็นสิริมงคลอนึ่งคำว่า"กินบ่เซี่ยง"หมายความว่ากินไม่หมดนั่นเอง
*ในความเชื่ิอของคนล้านนา ทับทิมกิ๋นบ่เซื้ยงนั้นเป็นอัญมณี
ที่ทรงคุณค่าทาง พุทธศาสนา ความเชื่อ บุญคล
- ในทางพุทธศาสนา ทับทิมกิ๋นบ่เซื้ยงมักนิยมใช้เป็นพุทธบูชาเช่น
นำไปทำเครื่องทรงพระ
เป็นต้น
- ความเชื่อนั้น ทับทิมกิ๋นบ่เซื้ยง
ผู้ใดได้มีไว้ครอบครองจะมีเงิน มีทอง ใช้ไม่หมด ไม่สิ้น คนล้านนาจึงความเชื่อ
ในการนำทิบทิมกิ๋นบ่เซื้ยงมาทำเครื่องประดับ เอามาสวมใส่ มิเพื่อสวยงามเท่านั้น
แต่ยังแฝงความเชื่ออีกด้วย
- ทางบุญคล ทับทิมกิ๋นบ่เซื้ยในสมัยก่อนนั้นยังมีจำนวนมากแต่เม็ดสวยนั้นก็ถูกผู้มีเงิน
หรือ เจ้านายชั้นสูง หรือ ราชสำนัก ซื้อเพื่อนำไปทำเครื่องประดับ เครื่องทรง
ทับทิมกิ๋นบ่เซื้ยงนั้นยังเป็นนัยหนึ่งของการแบ่งชนชั้นทางสังคมอีกด้วย
เมื่อผู้ใดใส่ทับทิมกิ๋นบ่เซื้ยง ก็บ่งบอกถึงสถานของผู้ครอบครองคนนั้นๆ
ตามความสวยงาม ขนาดและสี นั้นเอง
การเลือกซื้อทับทิม
เลือกชิ้นที่มีตำหนิภายในให้น้อยที่สุด
ไร้รอยร้าวแตกมาถึงภายนอก ไม่ควรเลือกทับทิมที่มีตำหนิสีแตกต่างจากสีเนื้อพลอยเช่น
ผลึกสีดำ,ฝ้าสีขาว,เหลือบหิน สีของทับทิมคุณภาพดีจะไม่มืด
แลดูคล้ำไม่มีประกายไฟควรเลือกที่มีสีเต็มทั่วทั้งเม็ดพลอย ประกายไฟดี
ส่วนสีจะเป็นแดงเข้มสด,แดงสด,แดงอมชมพู,แดงอมส้มแล้วแต่ความชื่นชอบ แต่สีแดงเข้มจะมีมูลค่าสูงที่สุด
การเจียระไนสมส่วนเหมาะกับการนำไปใช้งาน
ที่สำคัญที่สุดเลือกที่เหมาะกับสุขภาพของกระเป่าสตางค์ของคุณเอง
การดูแลระวังการกระทบกระแทกแบบรุนแรง การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิอย่างรวดเร็วและกรดเบส
ควรทำความสะอาดด้วยผ้านุ่มไม่เก็บไว้รวมกับ
อัญมณีที่แข็งกว่า เช่นเพชร ควรระวังพลอยชนิดอื่นที่มีการค้าในนามทับทิม
เช่น บัลลาสรูบี้ ทับทิมบ่อใหม่ อย่าง Spinel ที่มีสีแดงเหมือนกันมากแต่ทับทิมนั้นป็นพลอยหักเหคู่มีเฉดสีที่ต่างออกไปเมื่อมองจากทิศ
ทางตรงข้ามแกนแสง
ต่างจากสปิเนล ที่เป็นพลอยหักเหเดี่ยว มองจากมุมใดก็มีสีไม่เปลี่ยนไป ทรงพล
องค์ประกอบทางเคมี (Chemical composition): อะลูมิเนียมออกไซด์ (Al2O3, Aluminium oxide)
ระบบผลึก (Crystal system): ไตรโกนอล (Trigonal)